Merhaba — bilime ve doğanın şaşırtıcı yönlerine meraklı bir okur olarak, bugün hep birlikte bir soruyu bilimsel gözlükle inceleyeceğiz: Köstebek (ne demekse yerel adlandırmayla) neyin kokusuna gelmez? Kim bilir, belki siz de bahçenizde ya da yeşil alanınızda köstebeklerin izlerini görmüşsünüzdür ve “Acaba ne kokular onları uzak tutar?” diye merak etmişsinizdir. Gelin, bu soruya hem hayvanın biyolojisi hem de pratik anlamda yanıt arayalım.
Köstebeğin koku sistemi ve yaşam biçimi
Köstebekler yeraltı yaşamına adapte olmuş küçük memelilerdir. Görme duyuları oldukça sınırlı olsa da koku ve dokunma gibi duyuları çok gelişmiştir. Örneğin, “stereo sniffing” — yani iki burun deliğinin kokuları eş zamanlı kıyaslayabilmesi sayesinde yeraltında avını yön bulma şeklinde tespit edilebilmiştir. ([Vanderbilt University][1]) Bu araştırmadan hareketle, köstebeğin koku dünyasının bizimkinden çok farklı işlediğini söyleyebiliriz.
Ayrıca, köstebeğin temel besin kaynağı genellikle toprağın altında bulunan toprak solucanları, böcek larvaları ve benzeri yere gömülü canlılardır. Bu canlıların bıraktığı kokular veya solucanların aktiviteleri köstebeği çekmektedir. ([Nature of Home][2])
“Neyin kokusuna gelmez?” sorusuna bilimsel bakış
Sorunun formülasyonunu biraz daraltırsak: Köstebek hangi kokular karşısında “gelmek” yani o bölgeyi kazmak, yaşamak için seçmek istemez? Başka bir deyişle, hangi kokular onun yönünü değiştirmeye ya da o alandan uzaklaşmaya sebep olabilir? Bu noktada araştırmalara bakıldığında şöyle öne çıkan bulgular var:
Bazı kokular, köstebeğin olfaktör (koku) sistemini rahatsız edebilir, yeraltı tünel ağında av ve yön bulma mekanizmasını bozabilir. Örneğin Castor oil (hint yağı) güçlü ve belirgin bir kokuya sahip olup, köstebeğin hoşlanmadığı kokular arasında sayılmaktadır. ([ottawacountymolecontrol.com][3])
Aynı şekilde Allium sativum (sarımsak) gibi kükürt bileşikleri içeren kokular da, köstebeğin bulunduğu bölgeyi terk etmesini teşvik edebilir. ([Plants and Garden Tips][4])
Diğer bir nokta: Köstebekler çoğunlukla yiyecek bulma amacıyla yeraltında tüneller açarlar. Dolayısıyla kokusu “çekici olan” yani besin sinyali veren kokulara yönelirler. Bunun tersine, besin sinyali olmayan ya da koku sistemini bozan kokular onların tercihlerini azaltabilir. ([Complete Gardening][5])
Dolayısıyla özetle: köstebek gelmez ya da gelmeyi tercih etmez — çünkü o alanda kalmaz ya da kazmaz — rahatsız edici ve yön bulmasını zorlaştıran kokulara karşı.
Pratik uygulama ve dikkat edilmesi gerekenler
Bahçeniz, yeşil alanınız ya da herhangi bir açık toprağa sahip yeriniz varsa ve köstebeklerle başınız dertteyse, yukarıdaki bilimsel bulguları uygulamaya dönüştürmek fayda sağlayabilir:
Toprak yüzeyine ya da tünellerin girişine hint yağı içeren karışımlar uygulanabilir. Ancak doğaya zarar vermeyen miktarlarda yapılması önerilir.
Sarımsak, soğan kökleri veya sarımsak özü gibi koku yoğunluğu yüksek doğal seçenekler tercih edilebilir.
Ancak “tamamen yok ederim” yaklaşımı yerine — çoğu uzman uyarıyor ki — kök neden olan besin kaynaklarını azaltmak (örneğin solucan yoğunluğu, larva sayısı) ve uygun toprak bakımını yapmak daha sürdürülebilir bir çözüm olabilir. ([The Spruce][6])
Bir diğer önemli nokta: “Kahve telvesi”, “köstebekleri engeller” diye sık önerilir ama bazı kaynaklara göre kahve telvesinin etkisi sınırlıdır ve tek başına güvenilir bir çözüm değildir. ([The Spruce][6])
Bilimsel merak için sorular:
Köstebeğin koku algısı ne kadar hassastır ve farklı kokulara tepkisi tam olarak ne düzeydedir?
Yeraltı ortamında koku yayılımı, toprak türüne, nemine ve diğer faktörlere göre nasıl değişir ve bu da köstebeğin davranışını nasıl etkiler?
Doğal deterjan kokuları ya da bitkisel kokuların uzun vadeli etkisi nedir — rahatsızlık yaratır mı yoksa hızla adapte olurlar mı?
Bahçede bu yöntemleri uygulayanların deneyimleri ne yönde — gerçekten işe yarıyor mu yoksa sadece geçici çözüm mü? Sizde böyle bir deneyim oldu mu?
Sonuç
Köstebeğin koku sistemi, onun yeraltı yaşamını şekillendiriyor ve bu sistemin zayıf noktaları bizi bahçe sahasında avantajlı bir duruma geçirebilir. Bilimsel araştırmalar gösteriyor ki köstebeğin gelmek istemediği kokular arasında özellikle hint yağı ve sarımsak gibi yoğun kokular var. Ama elbette hiçbir yöntem tek başına garantili değil; toprağın koşulları, besin durumu, çevresel etmenler hepsi rol oynuyor. Eğer siz de köstebeklerle ilgili gözlemler yaptıysanız, deneyimlerinizi paylaşarak bu konuyu birlikte derinleştirebiliriz — siz ne düşünüyorsunuz?
[1]: https://news.vanderbilt.edu/2013/02/05/moles-smell-in-stereo/?utm_source=chatgpt.com “Evidence moles can smell in stereo | Vanderbilt University”
[2]: https://thenatureofhome.com/scents-that-draw-moles-into-your-garden/?utm_source=chatgpt.com “The 5 Most Irresistible Scents That Draw Moles into Your Garden”
[3]: https://ottawacountymolecontrol.com/2024/12/04/what-scent-do-moles-hate/?utm_source=chatgpt.com “What Scent Do Moles Hate? – Ottawa County, MI Mole Control”
[4]: https://plantsandgardenstips.com/natural-repellents-what-smell-do-moles-hate-these-5-things-make-them-run-away-immediately/?utm_source=chatgpt.com “NATURAL REPELLENTS: WHAT SMELL DO MOLES HATE? THESE 5 THINGS MAKE THEM …”
[5]: https://completegardening.com/warning-these-20-scents-are-bringing-moles-straight-to-your-yard/?utm_source=chatgpt.com “Warning: These 20 Scents Are Bringing Moles Straight to Your Yard!”
[6]: https://www.thespruce.com/do-coffee-grounds-keep-moles-away-11799771?utm_source=chatgpt.com “Do Coffee Grounds Actually Keep Moles Away? We Asked Pest Pros and They All Said the Same Thing”